Το πρόβλημα της οριοθέτησης
Φαντάσου ότι τρως ένα αχλάδι. Μοιάζει με ένα πολύ απλό “συμβάν”: εσύ, το υποκείμενο, τρως, το ρήμα, ένα αχλάδι, το αντικείμενο. Υπάρχουν δύο πράγματα, εσύ και το αχλάδι – και χάρη στους νόμους της σύνταξης, το ρήμα «τρώω» μας λέει άμεσα ποιος υπαγορεύει τη σχέση.
Αν όμως προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε περαιτέρω αυτά τα πράγματα, γρήγορα θα αντιμετωπίσουμε μερικές δυσκολίες: Πού είναι η «τομή», δηλαδή πού τελειώνει και πού αρχίζει το αχλάδι; Στην καθημερινή ζωή έχουμε την τάση να χρησιμοποιούμε την έννοια του γεωμετρικού χώρου ο οποίος καταλαμβάνεται από τις (διαφανείς) ροές οξυγόνου, ως ένα βολικό μέτρο για την οριοθέτηση των αντικειμένων. Οπότε, το αχλάδι τελειώνει στην κίτρινη φλούδα και στο σημάδι της δαγκωματιάς. Ωστόσο, αυτό είναι προφανώς μόνο μια πρακτική και διαισθητική, κοντόφθαλμη διαπίστωση στο μακροσκοπικό επίπεδο – οι Gilles Deleuze και Felix Guattari αναφέρονται σε αυτό το επίπεδο ως γραμμομοριακό (molar). Σίγουρα μπορούμε να βρούμε μια άκρη πιο “αντικειμενική”, ζουμάροντας σε αυτή την τομή και σχεδιάζοντας μια γραμμή.
Καθώς μεγεθύνουμε στο όριο του αχλαδιού όμως, δεν αποκαλύπτεται μια ωραία καθαρή γραμμή – αλλά, σαν μια φράκταλ (οντολογία), η ακμή γίνεται ολοένα και πιο ασαφής. Ανακαλύπτουμε τότε ότι και άλλα πράγματα τρώνε επίσης το αχλάδι, ότι η φλούδα του είναι πορώδης, ότι οι χημικές αντιδράσεις εκρήγνυνται από μέσα της. Ανακαλύπτουμε ακόμα ότι το σώμα μας (τα χέρια) μεταφέρει αβίαστα ενέργεια με τη μορφή θερμότητας μέσα στο αχλάδι, προκαλώντας και άλλες ανεπαίσθητες χημικές μεταβολές.
Τώρα που έχουμε ζουμάρει αρκετά, οι μικροσκοπικοί μετασχηματισμοί στο αχλάδι είναι τεράστιοι. Γύρω από τη δαγκωματιά υπάρχει και σάλιο, το οποίο περιέχει το DNA μας και το οποίο αφρίζει και μετατρέπει τα σάκχαρα του αχλαδιού αντιδρώντας με το οξύ, με τα μόρια που ξεφλουδίζονται και ίπτανται στον αέρα σαν ένα σύννεφο που εισπνέεται από τη μύτη, έτσι ώστε τώρα ακόμα και το δήθεν απλό ερώτημα «πού αρχίζει και τελειώνει το φαγητό» έχει αρχίσει να θολώνει.
Μπορούμε να ονομάσουμε αυτό το πρόβλημα, πρόβλημα οριοθέτησης. Και ενώ μπορεί να σκέφτεστε ότι αυτή η ασάφεια (του αντικειμένου) είναι ουσιαστικά χωρίς νόημα (χωρίς ενδιαφέρον;), όταν οι προθέσεις και οι σκοποί μας είναι πρακτικοί, πραγματικά δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα στο να καθορίσουμε πού τελειώνει το αχλάδι και πού αρχίζουμε εμείς – αλλά κάνουμε μεταφυσική, και ως εκ τούτου μας ενδιαφέρει και μας προβληματίζει και, το πιο σημαντικό, μπορεί το πού αρχίζει και τελειώνει ένα αχλάδι μέσα σε ένα γεωμετρικό χώρο να μην είναι ένα ανησυχητικό πρόβλημα, αλλά το πού αρχίζει και τελειώνει ένα άτομο μέσα σε ένα πολιτικό χώρο, είναι.
Όταν απλά χρησιμοποιούμε πρακτικές τεχνικές “επισήμανσης των ορίων” δεν μας προβληματίζει ούτε το ποιος κάνει την επισήμανση αυτών των ορίων, ούτε και για ποια πρακτική λειτουργία. Επισημαίνουμε τα όρια του αχλαδιού, έτσι ώστε να μπορούμε να συντονίσουμε το δάγκωμα χωρίς να φάμε τα χέρια μας, πράγμα αρκετά προφανές. Αλλά όταν επιχειρήσουμε να επισημάνουμε το όριο σε κάτι όπως “γυναίκα / άνδρας”, “φυσιολογικό / μη φυσιολογικό”, “ λογικός / παράφρων”, “αποδεκτός / διεστραμμένος”, τότε αυτές οι οριοθετήσεις μπορεί να έχουν τεράστιες συνέπειες. Οι συνέπειες είναι δύο φορές μεγαλύτερες αν θεωρήσουμε ότι οι οριοθετήσεις είναι απλώς μια μέθοδος για τη δημιουργία περιοχών σε ένα σύννεφο με μοριακά στοιχεία που διανέμονται χαοτικά για κάποιους πρακτικούς σκοπούς (αλλά και πάλι, ποιους σκοπούς;) και στη συνέχεια αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε την οριοθέτηση ως πρότυπο, εκλαμβάνοντας λανθασμένα το χάρτη σαν έδαφος, πχ: «πρόκειται φυσικά για τη δυαδική υπόσταση των ανδρών και των γυναικών, και είναι οι μεν και οι δε, ή είστε αυτό ή είστε το άλλο, κλπ … »
Έτσι, η φράκταλ οντολογία έρχεται σε αντίθεση με τους τρόπους σκέψης που εκλαμβάνουν το χάρτη ως έδαφος και που δεν αμφισβητούν τους πολιτικούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς και διοικητικούς σκοπούς για τους οποίους αυτοί οι χάρτες προορίζονται. Όποιος έχει συνειδητοποιήσει ότι μια χώρα είναι κάτι περισσότερο από γεωπολιτικές γραμμές στο χάρτη, και ότι αυτές οι γραμμές στο χάρτη σηματοδοτούν μόνο ένα συγκεκριμένο σύνολο ιδεών και όχι ένα μόνιμο γεωγραφικό χαρακτηριστικό, αυτός διαισθάνεται το πρόβλημα της οριοθέτησης.
An Introduction to a Fractal Ontology, A.T. Kingsmith (απόσπασμα)
Μετάφραση: Φλανεταριάτο
Το φλανεταριατο 